فرمت فایل: پاورپوینت - ppt  

کتاب سبز - قابل ویرایش ) 

تعداد اسلاید : 47
تزئینات وابسته به معماری ایران موضوع پروژه : مقرنس در معماری ایران مقرنس در معماری ایرانی : مختصری درباره تاریخچه و جایگاه مقرنس در معماری ایران وجه تسمیه و معنی لغوی مقرنس انواع مقرنس سابقه مقرنس در بناهای پیش از اسلام مقرنس در بناهای اسلامی کاربرد در معماری مدرن 1.وجه تسمیه و معنی لغوی مقرنس مقرنس با کلمۀ قرنا، قرنس و قرنیس خویشاوند است. قرنيز-مأخوذ از قرناس يا قِرنس «عربي» پيش آمدگي باريک بالاي در و پنجره، .شبيه حاشيه يا سايبان كه با آجر يا سيمان درست مي‌كنند قسمی زینت که در اطاق ها و ایوان ها به شکلهای گوناگون گچبری کنند. سقف يا گنبدي گچ‌بري شده، بناي بلند و عمارتي عالي كه در سقف آن نقش و نگار . برجسته يا پله پله از گچ درست كرده باشند كنگره‌دار، قرناس‌دار، قرنيز‌دار انواع مقرنس مقرنسها از لحاظ شکل به 4 دسته تقسیم می شوند:  مقرنسهای جلو آمده: مقرنسهایی را میگویند که مصالح آن از خود بناست. و در نهایت سادگی و بدون هیچگونه پیرایه ای به صورت آجر یا گچی ،انتهای سطوح خارجی نمای بیرون ساختمان را آرایش می دهند و استحکام آنها زیاد است.  مقرنسهای روی هم قرار گرفته: گذشته از مصالح به کار رفته اصلی بنا مانند گچ و آجر وسنگ، در سطوح داخل و خارج بنا به کار می روند. و غالبا در چند ردیف (دو تا پنج یا بیشتر) روی هم قرار دارند و دارای ثبات متوسطی است.  مقرنسهای معلق: شبیه همان منشورهای آهکی آویزان در غارهاست که اصطلاحا استلاکتیت نامیده میشوند. و غالبا از چسباندن مواد مختلف چون گچ، سفال ،کاشی و ... به سطوح مقعر داخل بنا صورت می گیرند. که اویزان به نظر میرسند و دارای ثبات کمی می باشند.  مقرنسهای لانه زنبوری: چنانکه از تام این دسته از مقرنسها پیداست،شبیه لانه زنبور و در مجموع کندوهای کوچک بر روی هم قرار گرفته اند. این دسته از نظر شکل ظاهری شبیه به مقرنسهای معلق اند.  الهام از طبیعت یا ابتکار؟ نمونه ای از استالاکتیت در طبیعت در کتاب هنر اسلامی هانری مارتین آمده است: عنصر تزئيني بسيار مشخص تزئين اسلامي استالاكتيت است، زيرا شكل تركيبات سنگي را كه، در غارها با رسوب و تراكم املاح آهكی تشكيل شده، بخاطر مي‌آورد. استالاكتيت بسيار ساده با هفت عنصر منشوري كه مي‌تواند بهم وصل شود به صورت يك جلوآمدگي، تشكيل شده است. اين هفت عنصر در سطح مستوي يك مستطيل و دو مثلث يكي قائم الزاويه وديگري متساوي‌الساقين، بدست مي‌دهد. اين شكل‌ها مي‌تواند با هريك از پهلوهاي خود جفت و جور شودوچيزي كه موجب سهولت عده زيادي تركيبات است . مقرنس معمولاً در سطوح مقعر گوشه‌هاي زير سقف ايجاد مي‌شود و احتمالاً فكر .اينكه گوشوار به اين المان تزئيني منشاء داده است تقويت شده است واحد مقرنس ربع گنبد يا در واقع يك هشتم كره و در اينصورت خود يك قسمت از ديواره حجم كره و به عبارت ديگر سطح كوچك مقعري است كه با ساير .سطوح مشابه خود يك سطح مقعر بزرگتر را زينت مي‌دهد مقرنس تزئيني از قرار گرفتن سطوح مقعر در كنار هم و يا روي هم بطور مرتب و يا متضاد تشكيل مي‌شود و در اين صورت عبارت از رديفها و يا قطارهاي افقي و عمودي خواهد بود كه ديواره‌هاي آنها و يا بطور بهتر فصول مشترك آنها چون استالاكتيت آويزان بنظر خواهد رسيد و گاهي خانه‌هاي لانه زنبوري را القاء خواهد كرد اشکال و تعاریف آلت های مقرنس معرفی آلت های مقرنس بر روی تخمیر اشکال و مدول های بکار رفته در ایجاد مقرنس ترسیم شماتیک از یک مقرنس اجرا شده مقرنس پیش از اسلام در دوران هخامنشي هنر مقرنس تحولي چشم گير و بارز يافت و ادامه آن با طرحهاي ارزنده تري در دوران اشکاني ظاهر گشت تا جائي که مي‌توان شاهد نقش آفريني بيشتر مقرنس در اين زمان بود. زادگاه اين هنر را ايران مي دانند آنچه در ساير بلاد اسلامي ديده مي‌شود خود مخلوطي است از فرهنگ و معماري آن ديار با ريشه‌هاي مقرنس ايراني . مقرنس از آغاز براي تبديل پلان مربع به دايره استفاده مي‌شده‌ , پس مقرنس در ابتدا نقشي کاربردي داشته نه تزئيني , البته با در بسياري از ساختمانهاي به ياد مانده مقرنس در تبديل يک پلان مربع به يک گنبد به کار گرفته شده است . رد پاي مقرنس را مي‌توان حتي تا قبل از دوران هخامنشي در ايران نيز دنبال کرد و اولين نمونه مشهور آن «دکان داوود» از زمان ماد است. و در سر پل ذهاب که نماي صخره‌اي آن داراي سه جلو آمدگي در روي هم و هرکدام محيط بر ديگريست و مانند يک قرنيز که مرکب است خود را مي‌دهد. از دوران هخامنشي به بعد مقرنس تحول و تغيير چشمگيرتري پيدا کرد که به عنوان نمونه مي‌توان از آتشگاه پاسارگاد نامبرد. اين بنا مربوط به قرن ششم قبل از ميلاد است. صرف نظر از برجستگي‌هاي عمودي در چهار گوشه بنا در انتهاي ديوار مقرنسي مرکب از عناصر زير به چشم مي‌خورد. اول: يک قرنيز ظريف بلافاصله پس از ديوار دوم: يک رديف آجرهاي مستطيل شکل که در بالاي قرنيز اول قرار گرفته و از پائين بريده و آويزان ديده مي‌شود. سوم: رديفي از طاقچه‌هاي واقع در بين آجرها چهارم: قرنيز ديگري که در بالاي مقرنس قرار دارد و در واقع نمايانگر سه قسمت اول است.که اين عناصر در کعبه زرتشت ، يا مقبره داريوش در نقش رستم هم ديده مي‌شود. در دوران اشکاني قرنيز و مقرنس با هم بکار مي رفته‌اند به عنوان مثال کاخ آشور در عراق يا کاخ هتره که از مقرنسهاي بريده بريده استفاده شده‌است. دوران ساساني را هم مي‌توان دوره رواج و پيچيدگي بيشتر عنصر مقرنس در معماري قبل از اسلام دانست. که همین عناصر در کعبه زرتشت یا در مقبره داریوش در نقش رستم دیده می‌شود. دوران ساسانی را هم می‌توان دورهٔ رواج و پیچیدگی بیشتر عنصر مقرنس در معماری قبل از اسلام دانست.  مقرنس در بناهای اسلامی اسلامی مقرنس درچهار قرن اول هجری مسجد جامع نائين-اين مسجد كه به اوايل قرن چهارم هجري منسوب است درجه اول از لحاظ گچ‌بريهاي دقيق و ظريف و ترسيمات هندسي و گياهي خطوط كوفي گلدار مشهور است ولي در بعضي قسمتهاي سقف نوعي مقرنس با گچ القاء شده است. مقرنس در دو قرن پنجم و ششم اين دو قرن مقارن دورة سلجوقي و از ادوار درخشان هنر معماري است. در دورة سلجوقي اين هنر در مرحلة تحول شديد است و از صورت كلي كه در ممالك مختلف و نواحي اشغالي عرب بروز كرده بود بسوي عوامل و عناصر ساساني از جمله تالارهاي مربع بزرگ رفت و چون سقف اين نوع تالارها به كمك گوشوار ساخته مي‌شد زمينه مناسبي براي توسعه مقرنس فراهم شد. اضافه بر مقرنسهائي كه در گوشوار بنا تعبيه مي‌گرديد خارج آنها نيز با اين عنصر تزييني مزين گرديد. ما سعي مي‌كنيم با ذكر مثالهاي ذيل اين موضوع را بيان كنيم. برج لاجيم-اين برج در سواد كوه واقع و در عداد بناهاي دورة آل زيار(316-470 ه) بشمار است. اين برج كه بنام مقبره امامزاده عبدالله شهرت دارد در داخل از يك سقف مدور و در خارج از يك گنبد مخروطي ساده و ظريف پوشيده شده است. اين برج مدور از آجر ساخته شده و مقرنس مورد نظر ما از جمله تزييناتي است كه در پاية گنبد مخروطي آن چون يك كمربند قرار دارد. برج رسكت-اين برج كه فاصله زيادي با برج لاجيم ندارد از بناهاي قرن پنجم هجري به شمار می آید و ساقه آن استوانه و گنبدش تقريباً مخروطي است. اين برج نيز از آجر ساخته شده و مقرنس مورد نظر ما از جمله تزييناتي است كه در پاية گنبد چون يك كمربند به اين ترتيب قرار دارد: 1-يك كتيبه كوفي گچي در انتهاي ساقه. 2-يك نوار كم عرض ظريف شامل نقوش بسيار ظريف در بالاي كتيبه مذكور 3-يك رديف مقرنس آجري كه از قطعات آجر جلو آمده و فرورفته تشکيل گرديده و مجموعاً چون رديف مثلثهاي متناوب برجسته و گود به چشم مي‌خورد. آجرهاي مثلثهاي برجسته از پايين و ببالا يعني از رأسش در جهت قاعده جلو مي‌آيد و عريض مي‌شود و چون كنگره‌هاي آويزان به نظر مي‌رسد. 4-يك رديف مقرنس آجري ديگر واقع در بالاي مقرنس اول و بين دو قرنيز ظريف اين مقرنس رويهم رفته شبيه مقرنس اول است با اين تفاوت كه داخل مثلثهاي برجسته خالي مانده است گنبد علي در ابرقو-اين يك مقبره برجي هشت ضلعي و داراي گنبد است كه كلاً با سنگ ساخته شده و تاريخ (ثمان و اربعين و اربع مائه) در كتيبه بالاي ساقه به چشم مي‌خورد. اين بنا داراي مقرنس زيبا و نسبتاً بديعي است كه بين انتهاي ساقه و پاية گنبد در دو رديف قرار دارد و مانند كمربند بدور بنا مي‌پيچد اول يك رديف سطوح گود بلافاصله در زير پاية گنبد. دوم يك رديف فرورفتگي‌هاي مستطيل در بالاي كتيبه. سوم يك رديف مقرنس سه قسمتي دربين دو رديف مذكور برج طغرل در ري-اين بنا كه در534 هجري ساخته شده يك از مقابر برجي شياردار است كه اضافه بر شيارهاي زيباي ساقه خود داراي يك قرنيز مركب و يك مقرنس بسيار زيبا مي‌باشد. قرنيز در انتهاي ساقه برج چون يك كمربند پهن بدور آن مي‌پيچد و مركب از يك نوار ظريف و يك جفت فرورفتگي‌هاي كوچك است كه در طرفين يك رديف طاق‌نماهاي ظريف قرار دارد. مقرنس عبارت از چهار رديف است: 1-يك رديف ربع گنبدهاي داراي قوس شكسته درست در انتهاي هر شيار. 2-يك رديف ربع گنبدهاي داراي قوس شكسته درست در انتهاي هريك از دو سطح طرفين شيارها. 3-يك رديف ربع گنبدهاي داراي قوس شكسته در فاصله بين قوسهاي رديف دوم و در محاذات شيارها ربع گنبدهاي سه رديف طوري قرار گرفته است كه دربالاي هر شيار چون يك صليب جلوه مي‌كند و اضافه بر آن در فاصله بين قوسهاي رديف دوم و پايه رديف بالا لچك‌ها يا شبه مثلثها به چشم مي‌خورد منار ساربان اصفهان منسوب به قرن 6 هجري-داراي دو رشته مقرنس آجري است كه رشته اول در شكل ديده مي‌شود. مسجد جامع اصفهان-اين مسجد يكي از بناهاي مفصل و مهم است كه تاريخ درازي دارد و مجموعه‌ای از عناصر و موضوعات مختلف معماري و تزييني مي‌‌باشد. مسجد جامع اصفهان در دورة سلجوقي داراي دوتالار مربع جنوبي و شمالي گرديد و عنصر مورد بحث ما يعني مقرنس در داخل همين دو تالار و عنصر مورد بحث ما يعني مقرنس درد اخل همين دو تالار قرار دارد. تالار جنوبي مشهور به گنبد نظام الملك مورخ حدود 480 و تالار شمالي مشهور به گنبد تاج الملك و مورخ 481 هجري است. مقرنسهاي هر دو تالار در واقع همان منطقه تغيير حالت مربع به دايره پايه گنبد است و بنابراين ما براي تعقيب تحول اين عنصر تزييني از خارج بناها به داخل توجه مي‌كنيم. گنبد نظام الملك-پلان اين تالار مربع و به ضلع پلان اين تالار مربع و به ضلع 15 متر است و در طرف قبله به ديواري كه محراب را در بر مي‌گيرد محدود مي‌گردد و از بناهاي سه طرف ديگر خود بوسيلة ستونهاي- قوي كه خود از ستونهاي گرد و به هم چسبيده تشكيل مي‌شود مشخص است. مقرنس در دورة مغول مقرنسهاي جلو آمده و ساده تقريباً در كليه بناهاي دوره مغول اكثر در خارج و بعضاً در داخل مساجد، زيارتگاهها، برجها، مناره‌ها و غيره به كار رفته و مي‌توانيم در اين مورد مثالهاي ذيل را ذكر كنيم: داخل مسجد عليشاه تبريز و خارج مسجد اشتر خان اصفهان خارج مقبره اولجايتو در سلطانيه و داخل مقبره زيارتي بجنورد خارج امامزاده ابراهيم قم و داخل امازاده علي بن ابوالمعالي بن علي صافي قم. خارج ميل رادكان مشهد و برج علاء الدين ورامين. خارج مناره‌هاي مسجد اشترخان و مناره‌هاي زيارتگاه تربت جام مقبره شيخ يوسف سروستاني در سروتان مورخ 714 هجري-ورودي اين مقبره با يك قاب تزيين مستطيل مشخص است و مقرنس مورد نظر ما در بالاي اين قاب به چشم مي‌خورد. اين مقرنس ساده عبارت از دو رديف سطوح مقعر است كه در طرفين رديف بالا جرزهايي كه ته آنها بریده به نظر میرسد قرار دارد . از بناهای دیگر اسلامی که در آنها مقرنس اجرا شده می توان به موارد زیر اشاره کرد 1-مقبره سلطان محمد اولجاتيو در سلطانيه مورخ 12-705 هجري 2-مسجد جامع اشترجان اصفهان 3-مسجد جامع فريومد سبزوار مورخ اوايل قرن هفتم هجري 4-مقبره سيد ركن الدين يزد مورخ 725 هجري 5 و 6-گنبد غفاريه مراغه مورخ حدود 728 هجري و مقبره سلطان حيدرخياومورخ حدود 730 هجري 7-مسجد جامع پامنار كرمان مورخ 793 هجري سر در ورودي مسجد جامع يزد مورخ 724 هجري و ....... ب) مقر نس های روی هم قرار گرفته:که احیانا از مصالح اصل بنا و یا قطعات سنگ و آجرو گچ در سطوح مقعر داخل و خارج صورت می گیردو دارای ثبات متوسطی است مانندایوان مسجد جامع ورامین دوره ایلخانیان) ج)مقرنس های معلق(آویزان):این نوع از مقرنس ها با توجه به شباهتی که به منشور های آهکی آویزان در غارها دارند استالاکتیت نیزنامیده میشوند و غالبا از چسباندن موادمختلف مانند گچ، سفال ، کاشی و غیره به سطوح مقعر داخل بنا ها صورت می گیرد آویزان به نظر می رسند و دارای ثبات کمی است مانند مقرنس کاری مسجد بابا عبداله نایین و بعضی از ایوان های حضرت معصومه(س)و مسجد امام اصفهان د) مقرنس های لانه زنبوری :که همانند خانه های زنبور به چشم می خورند. این دسته از نظر شکل ظاهری بسیار نزدیک دسته سوم می باشند .. ایوان ایینه حضرت معصومه (س) شیوه اجرای مقرنس :به مقرنس قطار بندی هم می گویند. شیوه کار به این طریق است که قطارهایی با فواصل متساوی از هم مستقل می شوند و به این ترتیب که قطار اول از همه عقبتر ( نزدیک به دیوار و ستوت)و قطار بدی کمی جلوتر و به همین ترتیب تا به قطار آخر که شمسه را تشکیل می دهدمی رسد .اگر مقرنس در نیم کار مورد استفاده قرار گیرد باید توجه شود که لبه ی همه قطارها دقیقا روی قوس اصلی قرار گیرد . نکته:تخمیر چیست؟سطحی در زیر محل کار که نقشه مقرنس بر روی آن و به اندازه واقعی پیاده می شود . زمین صاف و همواری که نقشه با مقیاس 1/1بر روی آن رسم می شود . در مقرنس نیز مانند سایر هنر ها آلت های خاص خود را داردمانند تفت ، ترنج ، شمسه، برگ ، تیزه ی ، تاس ، انواع تخته پر و شش پره ، شاپرک و موش پا که از کنار هم قرار دادن این آلت ها در قطار ها مقرنس ایجاد می شود . اجرای مقرنس با توجه به اینکه با مصالح سنگین مانند آجر و یا با مصالح سبک مانند آینه ، کاشی و گچ ساخته شود متفاوت است که در زیر به دو طریق اشاره می شود: اجرای مقرنس آجری ( دستپوش ) :برای اجرا یمقرنس های آجری بزرگ مانند مسجد جامع اصفهان ، آب انبار آقا سید حسین کاشان ، مسجذ امام حسین تهران که امکان ساخت مقرنس به علت سنگینی و بزرگی بر روی تخمیر و سپس حمل آن برروی کار وجود نداردبه ترتیب زیر عمل می کنیم : الف)ابتدا طرح اولین قطار مقرنس را از روی کاغذتخمیر با مقیاس 1/1برروی تخته ای گچی یا چوبی منتقل کرده و لب قطار هارا مطابق نقشه مقرنس می بریم . (لب قطار ها را به وسیله تکه هایی از آهن نبشی که به یکدیگر جوش داده می شوند نیز می توان ساخت و به سر کار منتقل کرد )ب ) قطارهای دوم ، سوم و ....را به همین ترتیب برروی تخته گچی با مقیاس 1/1 منتقل می کنیم ج)لب قطار ها را برروی کار مستقر می کنیم . برای نگهداشتن و استوار ماندن لب قطار ها از ساسو ( طناب مهار کننده لنگه قابها )به عنوان یک ستون معلق که در پشت مقرنس به سقف اتصال می یافت استفاده می کردند( امروزه این عمل بوسیله انواع مفتول های فلزی و میلگرد ها انجام می شود). د)حال آلت های مقرنس را یک به یک از محل قطار اول تا اتصال به قطار دوم آجر چینی می کنیم به این طریق ساخت مقرنس که ذر همان محل اصلی انجام می گیرد دستپوش می گویند. ه)به همین ترتیب از قطار دوم به قطار سوم به روش دستپوش می سازیم تا مقرنس به انتهای شمسه برسد .  اجرای مقرنس های معرق ، گچی و آینه کار ی:برای اجرای مقرنس های گچی با رو چوش اینه مانند ایوان بارگاه حضرت معصومه (س) و حضرت عبدالعظیم به این ترتیب عمل می کنیم :الف)محل استقرار قطار ها را بر روی کار نشان می کنیم . ب) جلو آمدگی هر قطار را در محل نصب نشان می کنیم ( به این فاصله جلو آمدگی هوای خروج گویند)ج )اجرای قطار اول مقرنس را از روی کاغذبا مقیاس 1/1برروی تخته ای گچی ، چوبی و...و یا بوسیله نبشی منتقل کرده لب قطار را مطابق نقشه مقرنس شیار می دهیم . د)قطار دوم و سوم را نیز به همین ترتیب بر روی تخته گچی با مقیاس 1/1 پیاده می کنیم . ه)فاصله عمودی بین قطار اول و قطار دوم را همان جا بر روی تخمیر به وسیله پایه هایی عمودی ایجاد می کنیم . و)حال به صورت قرینه ( در حالی که پشت آلت های مقرنس به طرف سازنده قرار گرفته است )ماده ی قالب آلت های مقرنس را یک به یک می سازند که آلتهای اصلی مقرنس در پشت این ماده قالب ها قرار خواهند گرفت .  ز)اگر مقرنس معرق است پس از ساخت ماده ی قالب الت های مقرنس به وسیله گچ به پشت آن روغن می زنیم و کاشی را پشت آن می چسبانیم به صورتی که روی کاشی ها به ماده قالب و پشت انها رو به سازنده قرار دارد . پس از اتمام هر آلت پشت کاشی ها را ملات اندودو یکپارچه می کنیم و اگر مقرنس آینه کاری و گچ بری هم باشدباز به همین ترتیب عمل می کنیم . ش)پس از خشک شدن آلت اصلی کاشی ، آینه و غیره را از ماده ی قالب جدا میکنیم ط)حال هر آلت ساخته شده را به محل اصلی حمل کرده ، نصب می کنیم و این عمل را تا به آخر ادامه می دهیم تا مقرنس کامل شود . نکته : آلت های مقرنس معمولا مقدازی به صورت عمودی ساخته می شوند و سپس با قوس مناسب به قطار بعدی می رسند . معمولا در هر آلت مقرنس یک کاشی باریک آبی رنگ و بعضا رنگ سفید به عرض و ضخامت mm3 تا cm5قرار می گیرد که به آن حمیل می گویندو پس از ان کاشی کاری و یا آجر کاری آلتها انجام می شود نمونه های موفق استفاده از نماد مقرنس در بناهای مدرن نمونه مقرنس آویخته در بنای مسجد میرزا تقی همدان منابع ومواخذ

قسمتی از متن بالا پروژه میباشد که به صورت نمونه ، بعد از پرداخت آنلاین در جزوه باز آنی فایل را دانلود نمایید .

  

 « پرداخت آنلاین و دانلود در قسمت پایین »